رضا ایمانیان نجف آبادی
جایگاه سازمان ملی استاندارد ایران (INSO) کجاست؟
چکیده:
در الگوهای بین‌المللی ارزیابی انطباق، سه نقش کلیدی تعریف می‌شود: شخص اول (تولیدکننده)، شخص دوم (مصرف‌کننده/مردم) و شخص سوم (نهاد مستقل و بی‌طرف). از دیرباز تصور می‌شد که سازمان ملی استاندارد ایران (INSO) به عنوان یک نهاد حاکمیتی در جایگاه شخص سوم قرار دارد. این مقاله با تبیین وظایف، مسئولیت‌ها و جایگاه قانونی و اجتماعی INSO، نشان می‌دهد که این سازمان نمی‌تواند در قالب شخص سوم گنجانده شود، بلکه باید به عنوان نماینده مردم و در جایگاه شخص دوم تلقی گردد.
۱. مقدمه
ارزیابی انطباق فرایندی است برای اطمینان از اینکه محصولات، خدمات، سیستم‌ها و فرآیندها با الزامات مشخص‌شده (اعم از استانداردها، مقررات یا مشخصات فنی) انطباق دارند. این ارزیابی معمولاً توسط یکی از سه نوع نهاد انجام می‌گیرد: شخص اول (تولیدکننده)، شخص دوم (مصرف‌کننده)، و شخص سوم (نهاد مستقل). در این میان، سازمان ملی استاندارد ایران (INSO) نقش اصلی در تدوین، ترویج و نظارت بر اجرای استانداردها داشته است. با این حال، تلقی آن به عنوان شخص سوم نیازمند بازنگری است، چرا که با اصول بنیادین نقش‌های حاکمیتی و حمایت از حقوق عامه در تضاد است.
۲. جایگاه قانونی و حاکمیتی INSO
به عنوان یک نهاد دولتی، سازمان ملی استاندارد ایران بر اساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، مسئول سیاست‌گذاری، تدوین، ابلاغ و نظارت بر اجرای استانداردهای ملی است. این سازمان مأمور به دفاع از منافع عمومی، سلامت جامعه و کیفیت کالاها و خدمات است و نقش آن فقط فنی یا تجاری نیست. بنابراین، سازمان ملی استاندارد ایران فراتر از یک نهاد داوری بی‌طرف، در مقام یک ناظر اجتماعی و نماینده عمومی قرار می‌گیرد.
۳. تفاوت سازمان ملی استاندارد ایران با شخص سوم در مدل ارزیابی انطباق
در مدل کلاسیک، نهادهای شخص سوم با حفظ بی‌طرفی میان تولیدکننده و مصرف‌کننده داوری می‌کنند و معمولاً به صورت تجاری و قراردادی فعالیت دارند. اما سازمان ملی استاندارد ایران نه بی‌طرف مطلق، بلکه متعهد به حقوق مصرف‌کننده است؛ نه صرفاً داور، بلکه قانون‌گذار و ناظر عالی بر اجرای مقررات ملی است. این تفاوت بنیادین، جایگاه سازمان ملی استاندارد ایران را از نقش شخص سوم منفک می‌کند.
۴. تحلیل وظایف و نقش‌های سازمان ملی استاندارد ایران از منظر حاکمیتی
سازمان ملی استاندارد ایران هم‌زمان چند وظیفه کلیدی ایفا می‌کند:
🍀تدوین و تصویب استانداردهای ملی با مشارکت ذی‌نفعان،
🍀نظارت بر اجرای استانداردها در بازار
اعتباربخشی به نهادهای ارزیابی انطباق شخص سوم توسط مرکز ملی تایید صلاحیت(اعتباربخشی) ایران،
🍀اطلاع‌رسانی، آموزش و ترویج استاندارد.
این وظایف همگی در راستای سیاست‌گذاری عمومی هستند، نه ارائه خدمات فنی بی‌طرف به بازار. بنابراین، سازمان ملی استاندارد ایران با ایفای نقش راهبردی، خود بخشی از “مصرف‌کننده اجتماعی” تلقی می‌شود؛ یعنی نماینده جامعه در مطالبه کیفیت.
۵. جنبه عمومی خدمات سازمان ملی استاندارد ایران در مقایسه با خدمات تجاری شخص سوم
در حالی که نهادهای شخص سوم معمولاً بر اساس قراردادهای مالی عمل می‌کنند، بسیاری از خدمات سازمان ملی استاندارد ایران نظیر پایش بازار و اعمال نظارت قانونی، خدمات عمومی و در راستای رفاه اجتماعی هستند. همین امر موجب می‌شود که فعالیت این سازمان از جنس “خدمت عمومی” و نه “خدمت تخصصی بازار محور” تلقی شود.
۶. نگاه تطبیقی: تجربه سایر کشورها
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، نهادهای استانداردسازی دولتی نقش حاکمیتی دارند و از نهادهای شخص سوم متمایز هستند. برای مثال، در اتحادیه اروپا نهادهای Notified Bodies به عنوان اشخاص ثالث عمل می‌کنند، در حالی‌که وظیفه سیاست‌گذاری و نظارت کلان بر عهده دولت یا نهادهای وابسته به آن است. این تمایز در ساختار ایران نیز باید رعایت شود.
۷. نتیجه‌گیری
با توجه به جایگاه قانونی، وظایف حاکمیتی، جانبداری مشروع از حقوق مصرف‌کننده، و ارائه خدمات عمومی، سازمان ملی استاندارد ایران (INSO) نباید در الگوهای ارزیابی انطباق و یا رویکرد راهبردی خود به عنوان یک نهاد شخص سوم تلقی شود. بلکه این سازمان در جایگاه شخص دوم، یعنی نماینده مردم و مطالبه‌گر کیفیت از تولیدکننده، ایفای نقش می‌کند. پذیرش این واقعیت، زمینه‌ساز تنظیم دقیق‌تر روابط میان INSO، نهادهای ارزیابی شخص سوم، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خواهد بود و از بروز اختلاط نقش‌ها جلوگیری می‌کند.
🖌رضاایمانیان نجف آبادی
برچسب ها :سازمان استاندارد
- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0